Khảm trai là gì? Các loại khảm trai trên thị trường
Trong các nghề truyền thống lâu đời hiện nay thì không thể bỏ qua được nghề khảm trai, đây được xem là một ngành nghề độc đào được nhiều làng nghề tổ truyền lưu giữ. Bởi nghề khảm trai mang đến giá trị thẩm mỹ, kinh tế và có giá trị văn hóa truyền thống lâu đời. Qua các bức tranh khảm trai hiện nay, tìm hiểu về cách khảm trai với những nguyên liệu dưới đây nhé.
Mục Lục
1. Khảm trai là gì?
Nhắc đến khảm trai hay khảm xà cừ thì chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ đến những bức tranh mỹ nghệ, hay các món đồ nội thất có màu sắc lóng lánh với những hình thù độc đáo. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết về nguồn gốc đối với nghề thủ công này với những cách thức sáng tạo nên mang đến sản phẩm tuyệt mỹ.
Với nghề khảm trai xuất hiện ở Việt Nam từ khá lâu đời với những giá trị tín ngưỡng, văn hóa với giá trị kinh tế cao. Cho đến nay thì nghề khảm trai được lưu giữ tại nhiều làng nghề cổ truyền, chúng còn được mở rộng nhiều nơi trên các tỉnh thành trên cả nước hiện nay.
Từ thời xưa, dưới thời vua chúa thì nghề khảm trai xuất hiện tại vùng Hạ Lưu Sông Hồng thời nhà vua Lê, Đinh với tổ nghề là Ninh Hữu Hưng. Với nghề thủ công mỹ nghệ cao cấp này thì điển hình là các công việc như chế tác các bức hoành phi, câu đối phục vụ cho các gia đình vua chúa, quyền quý. Cho đến nay, khảm trai được áp dụng với các đồ nội thất như bình phong, sập gụ, ống điếu tráp trầu, hộp thuốc… Cùng với những hoa văn được lấy từ các tích xưa lưu truyền lại trong dân gian.
Hiện nay, các sản phẩm tranh gỗ khảm trai càng phát triển và mang lại giá trị kinh tế cao được xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới.
2. Nguyên liệu làm tranh khảm trai phổ biến
Nghề khảm trai tại Việt Nam hiện nay đã trở thành một nghề độc quyền tại Đông Dương bởi những người thợ thủ công đã vận dụng không chỉ kinh nghiệm mà còn có cả tình cảm, sự tài hoa vào từng nét khảm. Ngoài ra, còn kết hợp thêm khả năng biến hòa thì có màu sắc đa dạng với vẻ đẹp của nguyên liệu mang đến giá trị cho các sản phẩm.
Chất liệu khảm trai được lấy chủ yếu từ ốc xà cừ, trai hay còn được gọi là khảm xà cừ và khảm ốc. Tại Việt Nam hiện nay, để tìm ra những nguyên liệu này khá dồi dào bởi chúng thường trải dài dọc theo bờ biển.
3. Các loại khảm trai chủ yếu trên thị trường
Tranh thảm trai hiện nay được chia thành 2 loại là khảm lên sản phẩm và khảm sơn mài. Theo đó để khảm trai thì sử dụng chất liệu chủ yếu như đồi mồi, đồng và gỗ có bề dày lịch sử lâu đời.
Tuy nhiên thì tranh tứ quý khảm trai sơn mài mới chỉ phát triển vào đầu thế kỷ XXI. Xét về tuổi đời lâu nhất thì khảm trai trên gỗ, rồi tiếp tục đến khảm trai trên đồ đồng và khảm trai trên đồi mồi.
Còn xét về tình ứng dụng của các sản phẩm tranh khảm trai thì người ta biết đến 2 loại là đồ gia dụng và đồ thờ cúng. Đồ gia dụng bao gồm những sản phẩm được sử dụng trong gia đình hằng ngày bao gồm: bàn ghế, khay, đĩa, chén, đũa, bàn cờ, lọ hoa, sập, tủ, … Đồ thờ cúng bao gồm câu đối, hoành phi, án thư, ống quyển, bàn thờ, bao kiếm, thẻ bài với tủ thờ, … Tùy vào nhu cầu của khách hàng mà các thợ thủ công làm nên những sản phẩm đa dạng với công dụng và kiểu dáng phổ biến hơn.
Các bức tranh khảm trai tứ quý có vẻ đẹp sáng rực, óng ánh tràn đầy sắc thái huyền bí với tuổi thọ lâu dài. Từ đó mang đến vẻ đẹp vĩnh hằng, thể hiện giá trị tuyệt vời “có một không hai” này.
3.1. Cách khảm trai đồ gỗ
Cách khảm trai được thể hiện trên đồ gỗ truyền đời qua nhiều thế hệ tại các làng nghề. Dần dần thì cách thể hiện của đồ gỗ này càng được rút gọn tuy nhiên chúng vẫn thể hiện được sự độc đáo và tinh tế của mình.
Khảm xà cừ sẽ được kết hợp với sơn mài mỹ nghệ, cùng với các họa tiết chủ yếu là chim chóc, hoa lá, các danh lam thắng cảnh với những điển tích xưa.
Cho đến nay, các công đoạn khắc thủ công sẽ được dùng bằng máy khắc laser với những loại máy móc khác. Việc dùng mảnh sà cừ để hoàn thiện sản phẩm phụ thuộc vào đôi bàn tay của người thợ thủ công.
3.2. Các bức tranh khảm trai phong thủy
Mỗi một sản phẩm khảm trai đều sẽ mang đến vẻ đẹp riêng, không hề giống nhau. Đó là bởi sự tinh tế và chính xác thể hiện qua hoa văn, màu sắc và nhất là “hồn” của bức tranh khảm trai. Như vậy, để tạo ra được những tác phẩm đẹp, chất lượng, có hồn thì thực hiện quy trình khảm trai một cách cẩn thận và đầy đủ.
Bước 1: Vẽ bản thảo, bản mẫu khảm trai
Với một vẻ đẹp tổng quan này khá cân xứng với sự cân đối giữa các con vật, đồ vật. Còn với bức tranh khảm trai thì công việc này rất quan trọng với bất kỳ nghệ nhân nào thực hiện.
Bước 2: Chọn nguyên liệu cho sản phẩm
Chọn loại trai, ốc theo chủng loại với tuổi đời khác nhau có độ dày mỏng, màu sắc khác nhau. Bởi vậy, công đoạn này không cần đến sự tỉ mỉ tuy nhiên yêu cầu về kinh nghiệm trong nghề giúp cho bức tranh toát lên được “cái hồn” của một sản phẩm nghệ thuật.
Bước 3: Cắt nguyên liệu theo mẫu vẽ có sẵn
Bước này rất quan trọng bởi nó sẽ ảnh hưởng đến vẻ đẹp và giá trị của sản phẩm hoàn thiện này. Thợ cưa cắt nguyên liệu, sẽ vẽ lên nguyên liệu và hình dáng của mẫu vẽ. Với những đường cắt sắc sảo, tinh tế thì những người thợ cắt đòi hỏi phải có nhiều năm kinh nghiệm.
Bước 4: Ghép các mảnh cắt theo mẫu
Sau khi cắt các miếng xà cừ thì sẽ ghép chúng lại với nhau để tạo thành hình vẽ hoàn thiện. Với mỗi cách ghép, theo vị trí và màu sắc của xà cừ mang đến sản phẩm thô có nét độc đáo riêng. Với công đoạn này thì đòi hỏi các nghệ nhân phải sáng tạo và nghiêm túc tạo ra những hình thù lạ mắt nhưng vẫn chi tiết như bản vẽ.
Bước 5: Đục lỗ trên gỗ
Mỗi hình thức khảm như khảm nổi hay khảm chìm như gắn xà cừ mang đến kỹ thuật khác nhau. Tiếp theo hãy gắn miếng trai đã cắt lên gỗ.
Bước 6: Mài nhẵn, đánh bóng
Những miếng cắt sẽ được gắn lên gỗ còn thô sơ với nhiều góc cạnh. Khi đó thì miếng trai sẽ được đánh bóng và mài nhẵn bề mặt trở nên uyển chuyển, mềm mại và nhẵn mịn hơn.
Bước 7: Tỉa đường nét, làm nổi bật đường nét và làm tinh
Với mỗi bức tranh khảm trai hoàn thiện phải đảm bảo những đường nét nhỏ được tỉa tỉ mỉ, cẩn thận kết hợp với các phương pháp để làm nổi bật những đường nét cũng như hình vẽ và làm tinh.
Cho đến nay, bức tranh khảm khai có những yếu tố thay đổi tuy nhiên đây vẫn là lĩnh vực được nhiều làng nghề tập trung phát triển kinh tế, xã hội. Đừng quên bài viết tiếp theo để cập nhật tin tức hữu ích nhé. Chúc bạn thành công!
